Gebeurtenis Wetenschap en Maatschappij

Tegen gelijke behandeling in de gezondheidszorg

Waarom vrouwen anders behandeld moeten worden dan mannen

 

80% van de mensen in Nederland die vandaag de dag met onverklaarbare klachten rondloopt, is vrouw. Een lage pijngrens, de overgang, hypochondrie: een kleine greep uit de stereotyperende verklaringen waarmee artsen vrouwen naar huis sturen. Vrouwenzorg in Nederland is nog steeds een onderontwikkeld gebied. Dit komt doordat het mannelijk lichaam de norm is in de geneeskunde. Wat voor mannen werkt, zal ook wel voor vrouwen werken werd aanvankelijk gedacht. Een gelijke behandeling. Of toch niet?

Afbeelding 1: Afbeelding uit het anatomieboek "De anatomie van de mens" (2007). Hier is goed de bikini visie in af te lezen. Volgens dit anatomieboek zijn het mannelijk en het vrouwelijk lichaam nagenoeg het zelfde, met de baarmoeder als uitzondering.

De aanname dat er geen sekseverschillen zijn, op de borsten, de vagina en het voortplantingsorgaan na, wordt ook wel de bikini visie genoemd. Deze ‘gelijke behandeling’ van mannen en vrouwen leidt echter tot ongelijke medische zorg. Vrouwen, in tegenstelling tot mannen, krijgen vaker (te) late diagnoses en verkeerde behandelingen. Deze bikini visie wordt al in de studiebanken aangeleerd. Op afbeelding 1 is dit duidelijk te zien. Op deze pagina uit het anatomieboek van … wordt het klierenstelsel van de mens afgebeeld. Te zien is een lichaam met de klieren uitgelicht. Dit lichaam betreft een man, maar dezelfde gegevens gelden ook voor de vrouw. Echter, er is één verschil: vrouwen hebben ook klieren in de eierstokken. In plaats van onderscheid te maken tussen de sekse in aparte afbeeldingen, is het vrouwelijk voortplantingsorgaan op het lichaam van de man geplaatst. Uit onderzoek naar anatomieboeken, blijkt dat afbeeldingen waarin sekse te onderscheiden is, overwegend mannelijk zijn, behalve binnen seksespecifieke secties. Naast het communiceren van feiten, kunnen beelden ook secundaire informatie bevatten over sociale regels en waarden. Dit is zorgwekkend gezien de invloed die vooringenomen onderwijs kan hebben op de houding en het gedrag van toekomstige mantelzorgers. Genderstereotypen, zoals de bikini visie, in anatomische leerboeken kunnen de houding, overtuigingen en het gedrag van zorgverleners beïnvloeden en daardoor de medische diagnose, behandeling en behandeling van patiënten beïnvloeden. Leerboeken die het blanke mannenlichaam als norm stellen, bieden onvoldoende informatie over de zorg voor diverse patiënten.

Mannen als de wetenschappelijke norm

Naast het feit dat vrouwen ondervertegenwoordigd worden in studiemateriaal, zijn ze dat ook in medisch onderzoek. De preventie, screening, diagnose, behandeling en geneesmiddelen die artsen aan patiënten uitschrijven, komt voort uit onderzoek waarin het mannenlichaam als de norm is genomen. De resultaten zijn vaak niet uitgetest op vrouwen.

Afbeelding 2: Glasdiagram met een grafiek die de werkelijke sterfte aan chronische hart-, vaat en nierziekten in Nederland voor mannen en vrouwen toont van 1905 tot 1938. De twee bovenste lijnen, welke staan voor het meeste aantal doden, hebben betrekking tot vrouwen.

Echter, in de behandeling van patiënten wordt geen onderscheid gemaakt in sekse, met gevaarlijke, zelfs dodelijke gevolgen van dien voor vrouwen. Signalen worden te laat opgemerkt of de verkeerde behandeling wordt uitgeschreven. In afbeelding 2 is een diagram te zien welke het aantal sterfgevallen aan hart- en vaatziekten toont met betrekking tot chronische hart-, vaat- en nierziekten in Nederland voor mannen en vrouwen. Hieruit is te concluderen dat het aantal doden onder vrouwen hoger ligt dan het aantal mannen. In tegenstelling tot deze gegevens worden deze ziektes vaker met mannen geassocieerd. Het aantal mannelijke patiënten met een hartaanval ligt ook bijna 2,5 keer hoger. Toch ligt het aantal sterfgevallen tussen mannen en vrouwen niet ver uit elkaar. In verhouding tot het aantal patiënten dat in het ziekenhuis wordt opgenomen, overlijden er dus meer vrouwen.

Onbekende symptomen, verkeerde diagnoses en te late hulp 

Een drukkend gevoel op de borst, kortademigheid, uitstralende pijn richting de armen en opvliegers. Dit zijn allemaal bekende symptomen van een hartinfarct. Veel mensen weten niet dat dit symptomen zijn die voornamelijk mannen ervaren. Vrouwen voelen andere klachten, welke vaak niet direct geassocieerd worden met symptomen van een hartinfarct. Voorafgaand aan het onderstaande fragment werden vier vrouwelijke Nederlandse acteurs gevraagd of ze konden uitbeelden hoe zij denken dat een hartinfarct er uitziet. Alle vier de vrouwen grepen direct naar hun borst, werden kortademig, krampte samen en zakte in. Vervolgens krijgen ze alle vier een filmpje te zien van Linda, een vrouw van 53 jaar oud, die daadwerkelijk een hartinfarct heeft gehad. Ze legt uit dat ze pijn ervaarde rondom haar maag en daarmee naar de huisarts is gegaan. Met maagtabletten werd Linda naar huis gestuurd. De pijn bleef echter aanhouden. Ze belandde uiteindelijk in het ziekenhuis vanwege een hartinfarct. Met haar maag was niks aan de hand. Bij een hartinfarct ervaren vrouwen vaak nek-, kaakpijn, misselijkheid en vermoeidheid. Kortom, klachten die veel voorkomend zijn en niet meteen signaal wekken van een probleem in het hart. 

Video 1: Promotiefilm van de Hartstichting om meer aandacht rondom vrouwelijke symptomen bij een hartinfarct te krijgen. Het filmpje toont aan dat er onvoldoende bekend is over de klachten die vrouwen ervaren bij een hartaanval, die zeer verschillen van mannelijke klachten.

Naast het herkennen van symptomen is ook snel handelen van levensbelang bij een hartinfarct. Wanneer dit buiten het ziekenhuis plaatsvindt, dan moet er een reanimatie plaatsvinden. Hiervoor dienen de handen op de borstkas worden geplaatst en vervolgens deze  vijf á zes centimeter naar beneden drukken, afwisselend met beademing. Het volgen van een reanimatiecursus kan levens redden; een hartmassage die binnen zes minuten plaatsvindt, vergroot de kans op overleven. Voornamelijk mannen levens blijkt echter in de praktijk. Vrouwen overlijden bijna dubbel zo vaak dan het andere geslacht. Uit onderzoek blijkt dat dit komt doordat reanimatie pogingen vaak later beginnen bij vrouwen. Het niet herkennen van symptomenen zoals hierboven is uitgelegd is onder meer een oorzaak. Daarnaast ontdekte onderzoekers dat vrouwen minder vaak een schokbaar begin ritme hebben tijdens een hartinfarct, terwijl deze nodig is om met een AED een schok op te wekken. Waarom dit minder vaak voorkomt bij vrouwen is niet duidelijk, daar is te weinig onderzoek naar gedaan. 

Afbeelding 3: Screenshot van een algemene google-search: reanimatie poppen. Dit is de eerste pagina met resultaten. Voornamelijk zijn mannenpoppen te zien, welke ook in grotere mate gebruikt worden bij reanimatie cursussen.

Amerikaanse wetenschappers stelden in 2017 dat er nog een andere reden is, namelijk dat omstanders huiveriger zijn om een vrouw te reanimeren of niet goed weten hoe zij een hartmassage op het lichaam van een vrouw moeten uitvoeren. Het is bijvoorbeeld onduidelijk waar ze hun handen moeten plaatsen, omdat de borstkas, anders dan bij mannen, deels bedekt is door borsten. Sommige omstanders voelen zich bezwaard of ongemakkelijk om hun handen rondom dit vrouwelijke lichaamsdeel te plaatsen en anderen zien vrouwen als fragiel en zijn bang om hard te drukken, omdat ze wellicht botten kunnen breken. Op afbeelding drie zien we een google-search voor reanimatiepoppen. Te zien is dat dit voornamelijk mannelijke poppen betreft. Tijdens cursussen wordt dit geslacht ook meer gebruikt om hartmassages op te oefenen. Het is daarom niet vreemd dat omstanders die een cursus hebben gehad, zich soms geen houding weten te geven wanneer er een vrouwelijke patiënt ligt. Aan de rechterkant van de afbeelding zien we wel drie kleinere afbeeldingen waarin vrouwelijke reanimatiepoppen zij afgebeeld. Echter, de omvang van de borsten op deze pop zijn van een kleiner formaat en zijn daarom niet representatief voor alle vrouwen.

Niet een onbekend fenomeen

Dat vrouwen wezenlijk anders zijn dan mannen is niet in de 21e eeuw ontdekt. In Nederland schreef arts en feministe Aletta Jacobs een boek speciaal gericht op de anatomie van het vrouwenlichaam. De vrouw, haar buik en haar inwendige organen schreef zij in 1899, omdat zij inzag dat medisch onderzoek voornamelijk gericht was op mannen en het vrouwenlichaam voor vele onbekend was. 

De schromelijke onbekendheid van velen, zelfs van ontwikkelden, met het kunstig samenstel van hun eigen lichaam heeft mij meermalen getroffen. 

- Aletta Jacobs, in De vrouw, haar bouw en haar inwendige organen (1899)

Afbeelding 4: Kaft van het boek "De vrouw: Haar bouw en haar inwendige organen" van Aletta Jacobs, geschreven in het begin van de twintigste eeuw. Jacobs erkent in dit boek dat het vrouwenlichaam anders is dan het andere geslacht en daarom ook onderzocht moet worden.

Het boek bevatte onder meer uitvouwbare platen waar lezers, laag voor laag de anatomie van het vrouwelijk lichaam kunnen ontdekken. Rondom diezelfde periode bracht Duitse arts en feministe Anna Fischer- Dückelmann een soortgelijk boek uit. Het Rijksmuseum Boerhaave in Leiden heeft ‘Het geslachtsleven van de vrouw’ van Fischer in de collectie. Op de laatste pagina’s is ook een uitvouwbare plaat te vinden. Het anatomische figuur toont bijvoorbeeld hoe een normale ribbenkast eruit hoort te zien, gezien het feit dat deze vaak vervormd waren door het dragen van korsetten. Volgens haar mannelijke collega’s was er geen behoefte aan vrouwelijke artsen anders dan hulpkrachten die het andere geslacht ondersteunen. Vrouwen zoals Jacobs en Fischer-Dückelmann stelden daarentegen dat hun invloed de geneeskunde zou verbeteren.

Er is een grote vraag naar onderzoek specifiek voor vrouwelijke gezondheid. De westerse medische wetenschap heeft echter het mannelijk lichaam als norm aangenomen en de geneeskunde is daarop ingericht. Jacobs en Fischer-Duckelmann erkenden vroeg dat er wel degelijk belangrijke sekseverschillen zijn. De kennis is er al langere tijd, maar hier is toch onvoldoende op voortborduurt. Om in Nederland gelijke gezondheidszorg aan mannen en vrouwen te bieden, moeten zij als ongelijk behandeld worden. Door meer onderzoek te doen naar de verschillen tussen mannen en vrouwen op het gebied van medische wetenschap, kan er zorg op maat voor vrouwen ontworpen worden. 


Janneke Gemmeken