Marina, Marijke, Rita en Mieke voor het huis waar ze reeds 20 jaar begeleid zelfstandig wonen. (foto: archief Mozaïek, jaren 1980)
Wanneer we Rita, Marina en Marijke vragen of ze zich iets herinneren van het Internationale Jaar van Gehandicapten van 1981, blijft het stil. We zitten met een stukje cake en een kop koffie in de woonkamer. De drie dames wonen al ongeveer twintig jaar samen in een huis dat deel uitmaakt van Mozaïek in Oostakker, nabij Gent. Mozaïek is een instelling die woon- en dagondersteuning biedt aan mensen met een verstandelijke beperking, opgericht in 1975. Het feit dat het Internationale Jaar van Gehandicapten hier niet herinnerd wordt, bevestigt de weinige belangstelling die de Belgische overheid schonk aan het themajaar dat was uitgeroepen door de Verenigde Naties.
Het begin van de ateliers in de tijdsgeest van 1981
Het Internationale Jaar van Gehandicapten is ook niet de rechtstreekse aanleiding geweest voor de oprichting van de atelierwerking in Mozaïek, hoewel het eerste atelier ook haar deuren opende in 1981. Het idee achter deze ateliers paste echter wel binnen de gedachte van het themajaar. 'Volledige integratie' werd immers als een van de centrale thema’s van het jaar benoemd. Een belangrijk aspect van de gedachte van integratie was arbeid. Dat wordt niet alleen duidelijk uit officiële documenten rond het jaar 1981, maar ook in publicaties van verenigingen. Zo schreef de Katholieke Vereniging voor Gehandicapten (KVG) een stuk over het tewerkstellen van mensen met een verstandelijke beperking. Ze benadrukten dat werken voor iedereen zinvol is, werken brengt namelijk een 'psychische genoegdoening'.
Het weefatelier was één van de eerste werkplaatsen die werden opgericht bij vzw Mozaïek. (foto: archief Mozaïek, jaren 1980-1985)
Rita, nu vierenzestig jaar oud, was erbij vanaf het prille begin, toen Mozaïek nog gevestigd was in een rijtjeshuis in Sint-Amandsberg, niet zo ver van de huidige locatie. Rita was toen eenentwintig en had net haar schooltijd doorlopen. Zij was een van de eerste twaalf jongvolwassenen met een verstandelijke beperking die startten in de dagwerking van Mozaïek. Ondanks dat de atelierwerking er toen nog niet was, werden hier ook tal van activiteiten voorzien die passen binnen het idee van 'volledige integratie'. Rita ging iedere dag van negen uur ’s ochtends tot vijf uur in de namiddag naar Mozaïek. Ze vertelt ons dat ze er samen met de andere gasten leerde koken, naaien, wassen en zelfs rieten stoelen vlechten.
Werken in de bakkerij
Reeds in de jaren 1980 werden er sinterklaaskoeken gebakken bij Mozaïek. (foto: archief Mozaïek, 1980-1985)
De recepten worden via pictogrammen uitgeschreven, zo kan iedereen de hoeveelheden aflezen. (foto: archief Mozaïek)
Naast het verdwijnen van de winkel bij de bakkerij zijn er nog wel een aantal andere zaken veranderd. “Vroeger was dat hier een klein bakkerijtje,” vertelt Rita, het was kalmer werken in de bakkerij. “Er zijn veel nieuwe gasten bijgekomen.” Als iedereen door elkaar praat, is het iets te druk, legt Marina uit. Maar als Rita terugdenkt aan de tijd wanneer ze nog niet kon werken in de ateliers van Mozaïek, is ze wel overtuigd:
Nu is het beter dan vroeger, nu kan ik veel meer doen.
Marina en Rita aan de slag in de bakkerij van Mozaïek. (foto: Carine Van Hoorebeke, 2019)
Het is hard werken in de bakkerij, proeven van het koekjesdeeg is niet toegestaan, “behalve als het mislukt!” Hygiëne is immers belangrijk, benadrukt Marina. Er kan gelukkig ook wel eens gelachen worden met de grapjes die ze uithalen. De dames werken graag in de bakkerij. “Hoe meer werk, hoe beter", aldus Marina, “ik kan moeilijk pauze nemen". Naast haar werk in de bakkerij helpt Marina ook in de keuken van Mozaïek. Ze helpt onder andere met soep maken en het brengen van de voedselkarren naar het tehuis van de instelling:
Dat doe ik met mijn hart en ziel.
Buiten de muren
Marina aan het werk op de plaatselijke kleuterschool. (foto: archief Mozaïek, jaren 2000)
Rita terwijl ze brood rond brengt op de site van Mozaïek. (foto: archief Mozaïek, 1980-1985)
Rita, Marina en Marijke hechten veel waarde aan hun baantjes. De atelierwerking van Mozaïek is hier een succesverhaal, dat blijkt wel uit het enthousiasme waarmee ze vertellen over hun werk in de bakkerij en de andere ateliers. De atelierwerking past binnen de tijdsgeest waarin ook het Internationale Jaar van Gehandicapten past. Met deze atelierwerking, het werken buiten de muren en het project begeleid zelfstandig wonen, sluit ook Mozaïek aan bij de gedachte van participatie en integratie van personen met een beperking in de maatschappij. Wat duidelijk werd uit ons gesprek met de dames, is dat werken wel degelijk een grote 'psychologische genoegdoening' brengt, zoals KVG reeds in 1981 schreef in haar artikel. Aan stoppen denkt Rita dan ook nog lang niet:
Als ik met pensioen ga, zit ik maar de hele tijd met vier muren om me heen. En die praten niet!
Met dank aan:
Marina Hemelaer, Marijke Goedgeluck, Rita Van Elsuwé, Carine Van Hoorebeke en vzw Mozaïek
Geschreven door:
Lucie van Hulst en Laure Lambert