Ze kijkt je recht aan. Een meisje van vier met een vogeltje op haar hand en versierd met sieraden. Op een gravure afkomstig uit de encyclopedie l’Histoire Naturelle uit 1777 is het meisje Mary Sabina te zien. Opgegroeid op een slavenplantage in Colombia mag ze nu poseren voor een gravure. De tekenaar moet gedacht hebben een wonder te hebben ontdekt. Een donker meisje met witte vlekken over haar hele lichaam. Vandaag de dag is bekend dat Mary aan de huidaandoening Vitiligo leed, maar in de 18e eeuw was deze aandoening nog een groot raadsel voor iedereen die dit te zien kreeg. De publicatie van de gravure in l’Histoire Naturelle zorgde dan ook voor vragen over de verschillen in huidskleur. Was dit meisje nu wit of zwart?
Een bijzonder meisje
Mary Sabina werd geboren op een slavenplantage in Cartagena in Colombia op 12 oktober, 1736. Ze was de dochter van twee tot slaaf gemaakte personen: Martiniano en Patrona. Toen ze pas zes maanden oud was zag een priester die op de plantage voor de zieken zorgde de kleine Mary voor het eerst. Deze was met stomheid geslagen door hoe Mary er uitzag. Toen hij aan Patrona vroeg hoe het kon dat Mary zo gevlekt was, vertelde ze dat ze dacht dat dit kwam doordat ze tijdens haar zwangerschap veel tijd had doorgebracht met een zwart-wit gevlekte hond op de plantage. Dit was overigens geen ongewone gedachte. Vaak werden aandoeningen bij kinderen verklaard vanuit de zwangerschap. Zo dachten veel mensen ook dat een albino kind het gevolg was van een moeder die tijdens haar zwangerschap zo was geschrokken van een wit persoon, dat het gevolgen had voor haar kind. Portret van Mary Sabina in l'Histoire Naturel, 1777. De attributen zoals de tooi en de parasol moeten haar exotische afkomst benadrukken. Foto: Science Photo Library Portret van George Alexander Gratton, gemaakt in opdracht van zijn eigenaar Richard Gratton, in 1809 in Londen. De schildpad en de palmbomen op de achtergrond benadrukken dat dit jongetje een exotisch wonder der natuur is. Foto: Wellcome Collection
Van Colombia naar Parijs
De gravure van Mary Sabina moest een lange route afleggen voordat deze bij de Franse wetenschapper Georges Louis Leclerc de Buffon, de maker van l'Histoire Naturelle, terechtkwam. Het originele portret werd rond 1740 gemaakt door een onbekende artiest en werd meegegeven aan een Spaans schip om te vervoeren naar Europa. Onderweg werd dit schip echter geplunderd door de Engelse marine en de gravure werd door hen meegenomen. Als oorlogsbuit werd de gravure naar de Britse kolonie Carolina meegenomen en hier werd deze meerdere keren gekopieerd. Een van de kopieën, of misschien wel de originele gravure, werd vervolgens aan boord van een schip geladen om naar Londen te worden vervoerd, maar eenmaal op zee werd het schip dit keer overvallen door de Franse marine en ook deze keer werd de gravure als oorlogsbuit meegenomen, dit keer naar het Franse Duinkerke. De burgemeester van Duinkerke kreeg de gravure te zien en stuurde deze door naar zijn vriend Georges de Buffon. De Buffon was erg blij met deze gravure, en hij gaf de Franse tekenaar Jaques de Sève de opdracht om een schets te maken van het portret, zodat hij deze kon opnemen in zijn encyclopedie.
'Wetenschappelijke' verklaring
Portret van natuuronderzoeker Georges Louis Leclerc de Buffon. Foto: RMN Grand Palais Fragmenten uit de 10e editie van Systema Naturae uit 1758 waarin Linnaeus de witte Europeaan onder andere omschrijft als goedhartig en inventief en de zwarte Afrikaan als lui en sluw. Foto: The Linnean Society of London
De Buffon volgde de leer van Linneaus en ook hij was dus van mening dat de witte huidskleur de originele huidskleur van de mens was. Op deze manier verklaarde hij dan ook waarom Mary Sabina een gedeeltelijk witte en zwarte huidskleur had:
White appears to be the primitive colour of nature ... that reappears under certain circumstances, but with such a great alteration, that it hardly resembles the primitive white, which was effectively denatured by the causes that we have just indicated [that is, a hot climate along the equator].
-Georges Louis Leclerc de Buffon, l’Histoire Naturelle III
De Wereldtentoonstelling van 1883 in Amsterdam
Een combinatie van deze wetenschappelijke rechtvaardiging van racisme en de nieuwsgierigheid naar het onbekende die heerste onder de Europese bevolking kwam tot uiting in de zogenoemde wereldtentoonstellingen waarin volkerenshows te zien waren. Ook al waren deze shows bedoeld voor amusement, wetenschappers hadden vaak een belangrijke rol in het tentoonstellen van bevolkingsgroepen die voor de meeste bezoekers onbekend waren. Ze gaven lezingen en uitleg over de ontdekking van deze ‘wilden’ in de onontdekte mysterieuze uithoeken van de wereld. Ook in Nederland vonden deze tentoonstellingen plaats. In 1883 werd er in Amsterdam een wereldtentoonstelling gehouden: De Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling. De tentoonstelling was bedoeld om de uitzonderlijke prestaties van Nederland in haar koloniën te laten zien. Maritieme uitvindingen, exotische producten en andere rijkdommen kwamen aan bod. Ook werden er verschillende volksstammen uit de koloniën tentoongesteld. Op een affiche van de wereldtentoonstelling uit 1883 is te zien dat een aantal verschillende groepen Surinamers tentoongesteld werden. Affiche gemaakt voor de Wereldtentoonstelling in Amsterdam in 1883, waarop de ‘drie soorten Surinamers’ gepresenteerd worden die ook te zien zullen zijn op de tentoonstelling: de Aborigines: de vroegste inwoners van Suriname, De Bosnegers uit Nederlands Guinea en de Surinaamse Creolen. Foto: Collectie Stadsarchief Amsterdam
Het portret van Mary Sabina laat zien hoe er in de 18e eeuw tegen mensen werd aangekeken die anders waren de norm, of dit nou was door een lichamelijke aandoening of een andere huidskleur dan wit. Georges de Buffon gebruikte dit portret om racisme en discriminatie te rechtvaardigen. Tegenwoordig kan het portret nog steeds worden gebruikt, maar om een ander verhaal te vertellen: het verhaal van de zwarte kant van de wetenschap en de verhalen van hen die vanwege hun uiterlijk of afkomst als attractie tentoongesteld werden.
Geschreven door Pieter Smit