Persoonlijk verhaal Academici en Toegankelijkheid

De verkondigster van de pedagogie van de hoop

Lea Dasberg (1930-2018)

“Lea Dasberg was in de tijd dat ik haar leerde kennen de beroemdste pedagoge van Nederland”, is wat Marion de Ras schreef in haar biografie over Dasberg’s leven. Het succes achter haar bekendheid was haar boek Grootbrengen door kleinhouden als historisch verschijnsel (1975). Nadat ze verhuisde naar Israël in 1987, verdween Lea Dasberg langzaam uit het Nederlandse medialandschap. Tegenwoordig is ze een onbekende naam geworden. Wie was zij en wat dreef haar?

Voordat ze naar Israël verhuisde, was Lea Dasberg hoogleraar aan het Pedagogisch Didactisch Instituut van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Daar werd ze in 1980 aangenomen en gaf ze colleges. Een van haar studenten was Marion de Ras:

Wanneer Dasberg lesgaf, was iedereen muisstil. Op het podium stond een bureau en daarachter zat zij. Naast haar stoel stonden twee krukken. Ook stonden er voor het podium twee barkrukken die voor studenten waren die met haar wilden spreken. Zo kwamen ze op gelijke hoogte (…) In de twee uur college die volgden klonk steeds die zelfverzekerde stem tot in alle hoeken van de kamer. Ze was een verademing. Ze was wel belezen, had veel kennis en kon fascinerend vertellen over haar discipline.

Ondanks dat Lea Dasberg geliefd was onder haar studenten en veelvuldig gevraagd werd om haar mening in de media, heeft ze maar vier jaar lesgegeven aan de UvA. In 1984 vertrok ze naar het Israëlische woestijndorp Yeroham. Daar heeft ze twee jaar gewerkt aan een onderzoeksproject, waarbij ze het onderwijssysteem van het dorp wilde hervormen. Hoewel het onderzoeksproject mislukte, slaagde ze erin haar droom te verwezenlijken: wonen in Israël.

Prof. dr. Lea Dasberg tijdens haar afscheidscollege aan de Universiteit van Amsterdam op 9 maart 1987. Bron: Roland Gerrits, Nationaal Archief.

Waarom ze zo graag naar Israël wilde? Lea Dasberg werd geboren in 1930 in een Joods-Orthodox Zionistisch doktersgezin in Amsterdam. Tegen de tijd dat ze naar Israël verhuisde, woonden haar zussen, neefjes en nichten daar al langere tijd. Ook haar ouders waren verhuisd in 1971. Dasberg wilde toen al niets liever dan haar familie achternagaan, maar haar verantwoordelijkheden hielden haar in Nederland. Tijdens een interview in het VPRO-programma DE PROFS in 1990 zei Dasberg het volgende over haar verhuizing:

Ik heb er heel lang over gedaan. Dat lag niet alleen aan mij, maar dat lag ook aan andere omstandigheden. Dat was mijn handicap die overwonnen moest worden, de oorlog die ertussen is gekomen, dan moet je nog werk vinden. Het is niet zo eenvoudig. Die handicap brengt met zich mee dat ik altijd best veel moet verdienen om zelfstandig te kunnen leven. Je hebt veel hulp nodig, een auto nodig, dus je moet het erg goed voorbereiden. Daar past een hoogleraar salaris bij.

Dat financieel onafhankelijk zijn met een beperking niet zo vanzelfsprekend is, blijkt uit een gesprek met PhD-onderzoeker Eline Pollaert (zij/die) aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Pollaert heeft een aangeboren fysieke aandoening en is neurodivergent. Hierdoor kan die niet fulltime werken en liep ze tegen de nodige moeilijkheden aan binnen de academische wereld:

Mijn hart ligt echt bij het onderzoek. Doordat ik vanwege mijn handicap niet fulltime kan werken, liep het vinden van een PhD-positie regelmatig stuk. Het is eigenlijk per toeval dat ik weer terug in de academische wereld ben beland. Mijn PhD-onderzoek kan ik nu gelukkig wél parttime doen, maar in financieel opzicht betekent dat ik het met 75% van een toch al niet ruim PhD-salaris moet doen. Zeker als je net als ik 31 jaar bent en al jaren actief bent op de arbeidsmarkt. Gedurende mijn hele PhD-traject zal ik financieel niet onafhankelijk zijn.

Pollaert herkent zich om die reden in Dasberg's financiële situatie. Zoals Lea Dasberg afhankelijk was van haar hoogleraar-salaris, is Pollaert afhankelijk van het salaris en steun van diens "niet-gehandicapte partner om dit werk überhaupt te kunnen doen." Dit is een situatie waar zij zich niet heel comfortabel bij voelt.

 

Dasberg en haar beperking

Hoewel Lea Dasberg nooit gesloten is geweest over haar beperking, moet er goed gezocht worden om te weten te komen wat haar beperking inhield. Op 3-jarige leeftijd werd Dasberg gediagnosticeerd met kinderreuma. In de jaren 1930 was er nog geen medicatie om de pijn en immobiliteit te verminderen. Toen ze 8 jaar oud was, stuurden haar ouders haar naar een Zwitsers kindertehuis in Celrina om te kunnen "kuren" in de Zwitserse berglucht. In 1939 bezocht Lea's gezin haar. Haar ouders besloten toen om Lea over te plaatsen naar de zwavelbaden in Schinznach. Precies tijdens hun bezoek kwam de oproep voor de mobilisatie van het Nederlandse leger. Het gezin is toen, zonder Lea, terug naar Nederland gegaan.

Lea Dasberg (middenachter) samen met andere kinderen tijdens haar verblijf in Schinznach in 1939. Bron: Marion de Ras, "Lea Dasberg, historica en pedagoog. Hovenier in het hof der historie".

Lea Dasberg in 1939, zittend op de schoot van haar oom in Celrina. Bron: Marion de Ras, "Lea Dasberg, historica en pedagoog. Hovenier in het hof der historie".

Gedurende de Tweede Wereldoorlog lieten haar ouders haar opnieuw overplaatsen. Dit keer naar het ziekenhuis van Dokter Richard Scherb in het Zwitserse Balgrist. Scherb was gespecialiseerd in het behandelen van reuma. Deze behandeling bestond uit het ingipsen van het lichaam. Negen maanden lang heeft Lea Dasberg rechtop in het gips gezeten. Scherb’s behandeling werkte in de zin dat haar pijn en ontstekingen weg waren en dat ze kon lopen. De keerzijde was echter dat ze door het gips gestopt was met groeien en alleen nog maar rechtop kon staan. Hierdoor kon ze niet langer zelfstandig zitten of liggen. Dit zorgde ervoor dat ze de rest van haar leven met bijna alles assistentie nodig had. In 1946 verhuisde Dasberg terug naar Nederland. Haar lichaam was in Zwitserland volledig vastgegroeid, waardoor ze meerdere operaties nodig had om haar lichaam losser te maken. Om zich voortaan buitenshuis te bewegen, bezat Lea Dasberg een rolstoel. Daarnaast maakte ze gebruik van krukken.

Inmiddels was Dasberg 15 jaar oud en had ze nauwelijks onderwijs gehad. Daarom kreeg ze privélessen van een vriend van haar ouders: historicus Jaap Meijer. Hij zorgde ervoor dat ze naar het gymnasium kon. Op 21-jarige leeftijd kwam ze in de zesde klas terecht en een jaar later begon ze aan de opleiding Geschiedenis aan de UvA. Gedurende die jaren haalde ze ook haar rijbewijs, om zichzelf mobieler te maken. Ze kreeg er een gevoel van vrijheid en onafhankelijkheid voor terug. In 1956 behaalde ze haar diploma en begon ze aan haar doctoraat in Middeleeuwse Geschiedenis. Na het behalen van haar doctoraat is ze gaan werken als docent geschiedenis op de Maimonides school en begon ze gelijktijdig aan haar promotieonderzoek. Op 9 maart 1965 vond haar promotie plaats en verdedigde ze haar proefschrift Untersuchungen über die Entwertung des Judenstatus im 11 Jahrhundert succesvol.

 

De weg naar het hoogleraarschap

Hoewel het lesgeven op de middelbare school haar beviel, besloot Lea Dasberg in 1969 dat ze een nieuwe uitdaging wilde. In 1971 solliciteerde ze daarom op de baan als Hoofddocent Historische Pedagogiek aan de Universiteit Utrecht. Ze kreeg de baan en omschreef dit later als de gelukkigste tijd van haar leven. In 1975 bracht Dasberg haar boek Grootbrengen door kleinhouden als historisch verschijnsel uit, met een historisch overzicht van de opvoeding van kinderen tussen 1250 en 1984. Lea Dasberg zei tijdens haar interview in het programma DE PROFS het volgende over haar eigen theorie:

Men had wel de pretentie om een kind groot te brengen, maar dat dat vaak gebeurde door ze weg te houden uit de volwassen wereld en ze in de kinderkamer op te sluiten. Een cultuur om ze heen te scheppen die alleen maar voor kinderen was, zodat ze als ze op een gegeven moment zelf in het leven stonden ze eigenlijk ongewapend waren voor de taak die het leven van ze eist. Dat is vanaf de Verlichting ongeveer gebeurd, tot in onze tijd.

Lea Dasberg met haar boek "Grootbrengen door kleinhouden als historisch verschijnsel" in haar woning in Jeruzalem. Bron: VPRO-serie "DE PROFS", 23 september 1990.

Volgens Lea Dasberg zouden kinderen meer vrijheid moeten krijgen, met daarbij de juiste educatieve begeleiding. Haar theorie werd gezien als revolutionair en sloeg aan: ze werd geliefd onder het Nederlandse publiek. Later zou ze omschreven worden als de “verkondigster van de pedagogiek van de hoop”. Tot op heden kent het boek zeventien herdrukken en mag dan ook een groot succes heten.

 

 

Mede door haar succes werd Lea Dasberg gevraagd als Hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Volgens haar collega Hugo Röling was Dasberg “erg welkom”, omdat haar theorie “de geschiedenis van kinderen in korte tijd helder kon uitleggen aan studenten”. Uiteindelijk ging ze op 54-jarige leeftijd vervroegd met pensioen en gaf ze haar succesvolle carrière op voor haar uiteindelijke doel: wonen in het land waar ze zich verbonden mee voelde. In Israël werkte ze aan onderwijsprogramma’s met vredesopvoeding, die ervoor moesten zorgen dat kinderen leerden omgaan met problemen als oorlog. Het lukte haar echter niet om ook in Israël de academische wereld te betreden. Ze leefde als gevolg in anonimiteit, of zoals ze zelf stelde: “een profeet in eigen land wordt niet gehoord en dat bewijst dat Israël mijn eigen land is”.

 

Geschreven door Lynn Ruiter

Met speciale dank aan Eline Pollaert voor diens interview en inbreng.