Kennis in veelvoud

Het verlies waar ik om rouw heeft me verrijkt

Wat zit er in een lichaam? Wie zit er in een lichaam? Hoe verschilt het ene lichaam van het andere? Audre Lorde (1934-1992) omschreef zichzelf als zwart, lesbisch, feminist, moeder, dichter, strijder. Later in haar leven gebruikte ze ook de termen overlevende van kanker en post-mastectomie vrouw. Doordat Lorde al deze identiteiten in haar lichaam plaatst, laat ze zien dat een lichaam vele dingen kan zijn. Lorde weigerde om als één identiteit te worden gecategoriseerd en hamert op de kracht van veelheid, op het bestaan in veelvoud.

In haar teksten stelt ze de systemen van onderdrukking aan de orde waarmee ze vanwege haar veelvoudigheid te maken heeft: racisme, seksisme, homofobie, ableïsme. Vaak werken deze systemen samen. Door te schrijven over systemische onderdrukking, liet Lorde zien dat het persoonlijke leven ook intellectuele en politieke kennis bevat. Lorde was een veelgeprezen professor en schrijfster. Haar boeken worden nog steeds op veel plaatsen in de universiteit gebruikt: binnen disability studies, critical race theory en feministische studies. De academie scheidt vaak het lichaam van de geest, maar mensen als Lorde laten zien dat dit niet nodig is. Het lichaam bevat kennis.

Lorde werd geboren in New York op 8 februari 1934.  Hoewel ze opgroeide in New York, lag haar thuis op Carriacou, een eiland in de Caribische Zee. In haar boek Zami: A New Spelling of My Name, schrijft ze dat ze dacht dat Carricaou een mythe was omdat ze het op geen enkele kaart kon vinden. Ze was zesentwintig jaar oud voordat ze Carriacou op een kaart vond. Zami is een woord voor vrouwen die samenwerken als geliefden en vriendinnen, een woord dat Lorde in praktijk bracht. Lorde schreef haar leven lang over racisme, seksisme en homofobie. Ze koppelde deze systemen expliciet aan elkaar en legde uit hoe ze samenwerkten om zwarte lesbische vrouwen te onderdrukken. Lorde schreef al over intersectionaliteit voordat die term bestond.

 

In 1978 werd bij Lorde borstkanker geconstateerd. Ze was op zoek naar boeken over mensen zoals zij die ervaring hadden met kanker. Die bestonden niet:

Dit is het, Audre. Je staat er alleen voor.

Het feit dat deze boeken niet bestonden betekende niet dat zwarte lesbische vrouwen geen kanker kregen. Het betekende dat er tot nu toe geen ruimte in de samenleving was geweest om hierover te praten. Dus nam Lorde het heft in eigen handen en schreef The Cancer Journals over haar ervaring als zwarte lesbische feministe met kanker. Lorde verbrak deze stilte met dit boek, gepubliceerd in 1980.

In haar werk richt Lorde zich op de stiltes die vrouwen produceren om zichzelf te beschermen. Tegelijkertijd spoort ze vrouwen aan om te spreken.  Een belangrijk citaat van Lorde is "jouw stilte zal je niet beschermen", waarmee ze uitlegt dat je nog steeds te maken krijgt met seksisme en racisme als je zwijgt. Stil zijn zal er niet voor zorgen dat je veilig bent, dus je kan beter spreken. Tijdens Women's Marches kun je dit citaat vaak zien op meerdere protestborden. Interessant genoeg komt dit citaat uit het boek The Cancer Journals. 

Ik zou sterven, vroeg of laat, of ik mezelf ooit had uitgesproken of niet. Mijn stiltes hadden me niet beschermd. Jouw stilte zal je niet beschermen. 

Als je slechts een deel van het citaat ziet, lijkt het alsof het alleen over protest gaat: het gaat eigenlijk over de dood. Wat betekent de dood als het nooit de bedoeling was dat je zou overleven? Lorde onderzoekt deze vraag en legt uit dat het haar kracht geeft. In een Amerika dat bol staat van racisme, seksisme en homofobie was het leven voor Lorde nooit vanzelfsprekend. Lorde schrijft: "Als ik eenmaal het bestaan van sterven accepteer, als een levensproces, wie kan er dan ooit nog macht over mij hebben?" Levend in een maatschappij waar ze nooit bedoeld was om te overleven, krijgt Lorde macht zodra ze de dood als een gegeven accepteert. Dit is niet fatalistisch, maar juist versterkend. Het betekent dat zij de macht heeft over haar leven.

Zami: vrouwen en liefde 

Voor Lorde zijn zelfzorg en gemeenschapszorg essentieel in haar overleving - zowel vóór als tijdens haar ervaring met kanker. Haar partner Frances Clayton zorgde voor troost. Net als Lorde’s vrienden bracht zij warmte en praktische hulp na haar borstamputatie. Samen hebben ze het idee van Zami in praktijk gebracht. Lorde beschrijft dat er voor haar en haar kinderen werd gezorgd door vrienden, zoals Adrienne Rich – ook een bekende dichter. Lorde beschrijft dat ze de warmte van haar vrienden voelde na haar operatie: "mijn angsten waren de angsten van ons allen." In 1974 worden Rich, Lorde en Alice Walker genomineerd voor de National Book Award voor poëzie. Rich wint en draagt een gezamenlijke speech voor: 

Samen aanvaarden [wij] deze prijs in naam van alle vrouwen wier stem in een patriarchale wereld niet gehoord werd en nog steeds wordt, en in naam van hen die, net als wij, als symbolische vrouwen in deze cultuur zijn getolereerd, vaak tegen hoge kosten en met veel pijn.

Ook dit laat zien dat het persoonlijke – innige vriendschap – samenvalt met het voortzetten van een politieke strijd. Lorde en Rich zorgden voor elkaar en werkten samen. 

In 1988 eindigde Lorde’s relatie met Frances en haar laatste drie jaar woont ze met haar partner dr. Gloria Joseph op het eiland St. Croix. Na Lorde’s borstamputatie beschreef ze dat ze zich zorgen maakte of Frances nog wel van haar nieuwe zelf zou houden. Belangrijk is dat deze vraag niets te maken heeft met Lorde's borstamputatie. Toen Lorde in het ziekenhuis lag, bezocht een vertegenwoordiger voor protheses haar en raadde lamswollen protheses aan.

Een leven lang van vrouwen houden heeft me geleerd dat wanneer vrouwen van elkaar houden, fysieke veranderingen die liefde niet veranderen.

Lorde laat ons hier zien dat de vraag naar protheses geworteld is in het idee dat vrouwen een "normale" vorm hebben waar ze naar terug moeten keren om begeerlijk te blijven. Ze vertelt ons ook krachtig: "die normen hebben niets te maken met mijn perceptie van wie ik ben". Het persoonlijke - Lorde's relatie met Frances en met haar lichaam - gaat hier in tegen het politieke - het idee van de "normale" vrouw.

Tijdens haar carrière heeft Lorde vele internationale banden onderhouden. Van 1984 tot 1992 gaf ze les in Berlijn. Daar assisteerde ze bij de organisatie van de Zwarte Duitse beweging. In 1984 richtten Tania Léon, Tieneke Sumter, Gloria Wekker en José Maas in Nederland de groep Sister Outsider op, vernoemd naar een van Lorde's beroemde boeken. Geïnspireerd door Lorde's woorden, was Sister Outsider speciaal voor zwarte lesbische vrouwen. Lorde nam twee keer deel aan inspirerende en belangrijke bijeenkomsten voor een grote groep zwarte lesbische vrouwen. Lorde vertelde Wekker dat ze haar vriendinnen had gebeld om te vertellen dat er ook zwarte lesbische vrouwen in Nederland woonden. Tieneke Sumter sprak over het belang van de feesten:

Geweldig voor zo’n jonge lesbo as ik. Het was belangrijk voro mijn persoonlijke ontwikkeling, liever lesbisch, glad to be gay, dat gevoel, en ook omdat we zichtbaar waren, durfden te zijn wie we zijn, een statement bijna.

Lorde had een sterke internationale invloed en was belangrijk voor de persoonlijke ontwikkeling van veel zwarte lesbische vrouwen in de wereld. Lorde creëerde kennis waar ze ook was. Ze gaf zwarte vrouwen - met name zwarte lesbische feministen - taal om hun ervaringen in het algemeen en specifiek met borstkanker te bespreken. En door de eerste te zijn, opende ze ruimte voor vele anderen. Lorde blijft een belangrijke stem in de wetenschap over Zwart zijn, gender, seksualiteit en ziekte.

Geschreven door Hanna Jaspers & Floor Kleuskens